The Persian Influence on Ġulāt al-Shîʿa’s Interpretation (Taʾwīl) of Verses

Cahiliye Hz. Peygamber’in vefatının ardından ortaya çıkan olaylar neticesinde hilafet, büyük günah vb. konularda tartışmalar yaşanmıştır. Bu tartışmalar, süreç içerisinde Müslümanlar arasında siyasî ve itikâdî fırkaların oluşmasına neden olmuştur. Her akım, kendi dava veya iddiasının doğruluğunu ispatlamak için Kur’ân-ı Kerîm hadislerden referanslar bulmaya çalışmıştır. Fırka mensupları, istedikleri delilleri bulamadıklarında mezhebî saikle ya Kur’ân’daki bazı âyetleri düşüncelerine uygun bir biçimde te’vîl etme yoluna gitmiş da bu doğrultuda rivayetler inşa etmeye çalışmışlardır. tür faaliyetlere girişenlerin başında erken dönemde aşırı Şiî (Gulât-ı Şia) fırkalar gelmektedir.
 Kur’an ayetlerini te’vil etmede ilk örneklerin dönem tarafından konduğu söylenebilir. koydukları daha sonra İslâm kültüründe derin iz bırakan bâtınî metodunun nüvelerini oluşturmuştur. Aşırı te’vîl, âyetlerinin siyak sibakının göz ardı edilmesine, âyetlerin asıl vermek istediği anlamın ortadan kalkmasına indî yorumlarla tefsir edilmesine yol açmıştır. Erken yapılan te’vîller, özellikle İsmâiliye fırkası İmâmiyye Şîa’sı te’vîllerin arka planını tefsirlerde var olan kaynağını göstermektedir. Böylece dönemdeki bilinmesi Şîa’sındaki de anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. tevilleri önemli hale getirmektedir. te’vîller çok konulduğundan çalışma konusu edilmiş, onlar savunulan görüşler doğrultusunda edilen âyetler ele alınmıştır. Çalışmada, söz planında yatan inançlar etraflıca alınmaya gayret edilmiştir.
 Çalışmada siyasi çatışmalara çatışmaların etkilerine değinilmeden ancak siyasetin etkisi önünde bulundurularak dinî kültürel etki üzerinden Peygamber sonrasından hicrî 2. yüzyılın ortalarına kadar te'vîller objektif çalışılmıştır. yüzden öncelikle makalenin ana temasını oluşturan kelimesi incelenmiş kelimenin öncesi uygulamalarına değinilmiştir. Akabinde Peygamber’den tabiûn dönemine kadarki süreçte Kerîm’de kullanış biçimleri örnekleri Ardından öncüleri sayılan şahsiyetler çıktığı bölgeler fırka önderleri ile mensuplarının önce sahip oldukları inançların üzerindeki konmaya Çünkü liderlerinin bilgi düzeyi, yetiştiği toplum kültürü fırkanın coğrafya sıkı ilişki vardır. düşünsel planı hakkında vermektedir. Daha kronolojik sırası aktarılmış değerlendirilmeye çalışılmıştır.
 Kerîm’in yorumlar edilmesinin Yahudi Hristiyanlığın etkisinden Fars havzasında Maniheizm dini Mazdekilik gibi dînî hareketlerin bahsetmenin doğru olacağı kanaatine vardık. Nitekim Emevî iktidarının Haricilerin egemen olduğu bölgelerde değil yeşerdiği çıkması Fârisî mezheplerin etkisinin olması bunu düşünce koyanların te’vîlde bulunanların zındıklıkla suçlanması anlayışının kaynağının kadim dinler olduğunun başka göstergesidir. Zend kelimesinin “Avesta’nın te’vîli” anlamında kullanılmış yine Avesta’yı zahirine aykırı şekilde edenlere zendî denilmesi söylediklerimizi desteklemektedir. yönüyle Zındık ise (زَنْدِ كِرَاي) sözcüğünden türetilen Arapçalaşmış kelime olarak kabul edilmiştir.